Op YouTube is sinds een aantal maanden een vlog te zien van Esther Porcelijn, oud-stadsdichter van Tilburg en Esther van Fenema, psychiater. Beide zijn ze Nederlandse en beide zijn ze Joods. De vlog heet ‘Achter de boekenkast’ en gaat dieper in op hun Joodse achtergrond.

‘Achter de boekenkast’ gaat over twee vrouwen, die hun geschiedenis, heden en toekomst als Joden in Nederland aan het onderzoeken zijn. Ze babbelen over de Joodse cultuur, vertellen elkaar Joodse grapjes, koken Joods en lezen tussendoor nog even een passage uit Adolf Hitlers ‘Mein Kampf’ voor.

Twee Joodse vrouwen die doodleuk fragmenten uit een boek lezen van de man die miljoenen Joden heeft vermoord, omdat ze Jood waren.

Mijn nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom was gewekt, en vond ik het dus tijd om eens met Esther Porcelijn te bellen.

Hoi Esther, jullie vlog heet ‘Achter de boekenkast’, is dat vernoemd naar de schuilplaats van Anne Frank?
Jazeker. Maar, het heeft wel een beetje een dubbele betekenis. Het is vernoemd naar de schuilplaats van Anne Frank, maar ook gewoon achter de boeken. Achter boeken vol informatie waar wij doorheen proberen te spitten. Naar wat er achter kennis zit.

Wat is het idee er precies achter?

Het idee is ontstaan, omdat wij (Esther en ik) het onderling weleens over allerlei Joodse kwesties hebben. Wat is de Joodse identiteit? Bestaat die identiteit wel? Hoe zit het met het nieuwe antisemitisme? Hoe zit het met 4 en 5 mei? Daar praten we gewoon over. Maar de manier hoe wij erover praten, zag ik niet terug in de media. Vaak als je Joodse mensen tegenkomt in de media, dan zijn ze: of religieus (wat wij beide niet zijn), of het gaat de hele tijd over de Tweede Wereldoorlog. Dat doen wij dus niet. Wij vragen ons dingen hardop af en gaan op onderzoek uit.

Is het nodig?

Dat denk ik wel. In het begin hebben wij als uitprobeersel die eerste vlog opgenomen, met het idee dat er niet eens mensen naar zouden kijken. Dat bleek dus niet zo te zijn. Allerlei verschillende mensen kijken ernaar. Het begon niet als een maatschappelijk iets, ofzo. Nu gaan we wel die kant op. En ik denk dat mensen op deze manier inzien dat joden niet allemaal hetzelfde zijn. Zoals dat niet iedere Jood dus religieus hoeft te zijn.

Oké, dus je noemt jezelf een Jood, maar je gelooft niet? Waarom noem je jezelf dan Jood?

Ja, daar heb ik geen antwoord op. Dat proberen we dus onder andere uit te zoeken. Het heeft er in elk geval mee te maken, dat ik opgegroeid ben met die cultuur. En, het is ook door de nieuwe golf van antisemitisme die is opgedoken. Ik voel me daar toch op aangesproken, blijkbaar. Als Joden in sommige wijken niet met een keppeltje over straat kunnen, dan voel ik me tóch verantwoordlijk om daar iets aan te doen.

Heb je er zelf ook mee te maken?

Nee. Ik heb bijvoorbeeld een ketting met de ster van David, maar die zal ik om die reden dus ook niet snel dragen. Je ziet het dus ook niet aan mij, vandaar.

Jullie doen het wel heel gezellig, luchtig en vrolijk, terwijl de onderwerpen die jullie bespreken, vaak niet om te lachen zijn.

Misschien hoort dat wel een beetje bij ons. Ik hou er wel van om onderwerpen die zwaar zijn, luchtig te bespreken. Het heeft niet altijd zin om heel zwaar te doen. Ik hou ook van grapjes maken. Juist van grapjes over moeilijke dingen, want dan zijn ze vaak beter te bespreken, vind ik. Dan gaat het allemaal wat makkelijker.

Zetten jullie je jezelf, doordat jullie de verschillen benoemen, juist niet nog meer apart?

Nee, dat vind ik niet. We doen een cultureel onderzoek. We stellen er vragen over. We zeggen niet dat Joodse mensen niet aan christelijke gebruiken mogen meedoen ofzo. We verbieden niets. Het is echt een cultureel onderzoek. En Joods zijn, is geen nationaliteit. Wij zijn gewoon Nederlands. Joden wonen al honderden en honderden jaren in Europa. Daar is dus niets aparts aan.

Vaak komt antisemitisme ook bovendrijven als het conflict tussen Israël en de Palestijnen ter sprake komt. Is er een verschil tussen Joden en Israël? 

Absoluut. Dit is ook een van de onderwerpen die we onderzoeken. Kijk, ik kom bijvoorbeeld niet uit Israel. Ik kom daar helemaal niet vandaan. Ik zie mezelf ook niet als Midden-Oosters. Ik ben Nederlands. Ik ben niet iets anders. In Israel wonen dan ook weer Arabieren. Islamitische Arabieren, maar ook christelijke Arabieren, die zijn katholiek. Dus, Israël en Joden zijn niet hetzelfde, denk ik. Het is een lastige vraag, vandaar dat het ook een onderwerp is dat we onderzoeken.

Jullie lezen ook altijd een stukje voor uit Adolf Hitlers ‘Mein Kampf’ en proberen daar antwoord op te geven. Waarom doen jullie dat?

Nou, aan de ene kant omdat ik gewoon wilde weten wat er in dat boek staat, en omdat ik het altijd zo raar heb gevonden dat dat boek is verboden. Kijk, als je heel geheimzinnig over iets doet en iets niet mag weten, of ergens niet in mag kijken, dan kun je de raarste verhalen erover in je hoofd maken. Ik denk dat je het juist wat minder spannend maakt, door het boek maar gewoon open te slaan en te kijken wat er nou precies staat. Ik vind het ook gek om bang te zijn voor het boek. Je kunt bang zijn voor de ideeën in het boek, maar die ideeën zijn totaal ongevaarlijk als jij ze niet aanneemt en verspreidt. Het is maar een boek.

Is het niet heftig voor jullie om een boek met hakenkruis op de kaft in je handen te hebben?

Nee, ik ben niet zo snel van mijn apropos. Ik ben ook niet snel bang. Ik ben voor geen enkel symbool bang. Ik ben wel bang voor mensen die niet nadenken. Maar, ik had wel verwacht dat, door dat boek te bespreken, mensen daar boos om zouden worden. Dat is nog helemaal niet gebeurd. Ik had er van te voren wel rekening mee gehouden dat mensen dat te ver vonden gaan.

Je zegt dat je het raar vindt dat een boek als ‘Mein Kampf’ verboden is. Vind jij dat boeken überhaupt verboden mogen worden?

Ehm, nee. Dan zou het wel heel ver moeten gaan.

Wat is heel ver, voor jou?

Dat weet ik eigenlijk niet. Misschien wel niet. Ik kan in elk geval nu niets bedenken waarom je een boek zou moeten verbieden. Ik vind het ook een beetje kinderachtig. Alsof je mensen moet beschermen tegen een boek. Wat je moet doen, is dat mensen zich kunnen verweren tegen domme en slechte ideeën. Je kunt bijvoorbeeld een mes verbieden. Met een mes kun je een boterham snijden en smeren. Je kunt er ook iemand mee dood maken. Dan kun je het mes wel verbieden, maar je moet ervoor zorgen dat mensen hebben geleerd om om te gaan met hun agressie, zodat ze een ander niet neersteken.

Zijn er Joodse dichters die we moeten checken of in de gaten houden?

Hij is al een tijdje dood, maar Allen Ginsberg lezen, dat kan nooit kwaad.